Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Toelichting
Eind november 2021(Collegebrief 23-11-2021) hebben we een nieuwe meerjarige doorkijk gemaakt voor het sociaal domein (Jeugdhulp, Wmo licht en Wmo zwaar). Deze ramingen zijn gemaakt op basis van aannames waarin recente ontwikkelingen qua rijksbijdragen (Jeugdhulp, Beschermd Wonen/WLZ) en uitgaven (WMO/huishoudelijke hulp) zijn verwerkt. De reserve Sociaal & Zorgfonds zetten we in als buffer om lokaal de tekorten, die grotendeels veroorzaakt worden door de effecten van rijksbeleid op te vangen.

Het huidige financiële beeld is gunstiger dan eerder gepresenteerd:
•   De inkomsten voor jeugdhulp en Wmo maken sinds 2019 deel uit van de Algemene Uitkering van het Gemeentefonds. Daardoor zijn zij ook onderhevig aan de (grote) bewegingen die deze uitkering vertoont. In de huidige uitgangspunten is nog niet opgenomen de uitkomst van de meicirculaire 2022 en is nog gebaseerd op de uitgangspunten die voortkomen uit de septembercirculaire 2021 en aanvulling vanuit de decembercirculaire 2021. De uitgangspunten laten positieve uitslagen zien bij ‘Wmo zwaar’ en ‘Jeugdhulp’.
•   De positieve uitslagen bij ‘Wmo zwaar’ houden verband met een aanzienlijk lagere uitname uit de Algemene Uitkering in verband met de openstelling van de Wet langdurige zorg voor psychisch kwetsbaren. In september 2022 zorgt dit voor een structureel voordeel van € 0,8 miljoen vanaf 2022.
•   Rondom de Jeugdhulp hebben we u eerder gemeld dat de positieve uitslagen bij ‘Jeugdhulp’ verband houden met de tijdelijke extra rijksmiddelen die we voor dit onderdeel krijgen. Voor 2022 ontvangen we € 11,6 miljoen en conform richtlijnen van het rijk mogen we voor 2023 € 9,5 miljoen begroten, voor 2024 € 9,0 miljoen en voor 2025 € 8,5 miljoen. Met deze tijdelijke middelen werken we op basis van de nog te publiceren landelijke Hervormingsagenda jeugd aan een lokale Hervormingsagenda jeugd. Hiermee richten we ons op het oplossen van bestaande knelpunten, het verder beperken van de uitgaven en het inrichten van een zorgstelsel dat financieel toekomstbestendig is

Het financieel beeld ziet er nu goed uit, we schatten nu in dat het saldo van baten en lasten in het sociaal domein zich rond de nullijn beweegt. Toch blijft dit een momentopname en is er een wankel evenwicht.

In het bestuursakkoord ‘Slagkracht en Ambitie’ is als gevolg van de meerjarig positieve fundament € 3,9 miljoen afgeroomd van het Sociaal & Zorgfonds en vrijgemaakt ten behoeve van diverse sociale investeringen.

De recente discussie over het regeerakkoord met opnieuw voorgestelde kortingen op de jeugdhulp bewijst dat eens te meer. Gelukkig is bezuinigingsdreiging teruggedraaid door de eerste kamer, maar het financieel gevolg daarvan had zo maar enkele miljoenen per jaar kunnen zijn. Hoewel we de komende jaren meer middelen voor het onderdeel ‘Jeugdhulp’ ontvangen, verwachten we niet dat we erop gaan overhouden. Ook met de extra middelen, zullen we de komende jaren alle zeilen moeten bijzetten om de extra vraag naar jeugdhulp binnen de begroting op te vangen.
Bij de onderdelen ‘Wmo licht oud’ en ‘Wmo licht nieuw’ zien we nog steeds de aanzuigende werking van het Abonnementstarief Wmo op het zorggebruik. De effecten van de nieuwe p*q bekostigingssystematiek, ingeschat naar aanleiding van een eerste nulmeting in het najaar 2021, zullen duidelijk meer inzicht krijgen gedurende de monitoring in 2022. Daarnaast hebben we nog geen rekening kunnen houden met nieuw rijksbeleid dat voortkomt uit de kabinetsformatie en de keuzes bij de herijking van het gemeentefonds.

De ontwikkeling van de reserve Sociaal & Zorgfonds is nu zodanig dat we in staat zijn om net als de afgelopen jaren eventuele tekorten af te dekken, waardoor mogelijk nadelige effecten op de gemeentebegroting de komende jaren laag worden ingeschat. Het risico kan hierdoor aanmerkelijk worden teruggebracht.

Deze Rijksgelden zijn in 2019 voor vier jaar toegekend en kent derhalve formeel een eind per 2022.
Hiervoor werd deze regeling jaarlijks toegekend. Op dit moment is nog geen definitief uitsluitsel of deze regeling wordt verlengd.

Na sluiting van een stortplaats wordt deze overgedragen aan de provincie. Zij zijn vanuit de Wet Milieubeheer belast met de eeuwigdurende nazorg voor gesloten stortplaatsen. Op het moment van overdracht dient het benodigde doelvermogen te worden afgerekend. De provincie Noord-Brabant voert elke vijf jaar periodiek onderzoek uit, een zogeheten Asset Liability Management (ALM) studie. Daarbij stelt de provincie vast of de gehanteerde rekenrente (momenteel 5,06%) en daarmee het gehanteerde doelvermogen, passend is om aan haar eeuwigdurende nazorgverplichtingen te voldoen. De resultaten van de laatste vastgestelde ALM-studie, waarbij onder meer de effecten van de langdurig lage rentestand in beeld zijn gebracht, zijn met de vergunninghouders van de stortplaatsen intensief besproken. Een langdurige lage rentestand heeft gevolgen voor de financiering van de eeuwigdurende nazorgplicht van de provincie.
Zowel de Provincie als de Exploitanten onderkennen dat alternatieven (waaronder (maar niet beperkt tot): duurzaam stortbeheer, 100-jarige levensduur bovenafdichting, technologische ontwikkelingen/innovaties en afvalmining) mogelijk kunnen leiden tot een beperking van de kosten van de nazorg van de stortplaatsen in de toekomst en derhalve tot een verlaging van het doelvermogen van de stortplaatsen, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de vereisten voor veiligheid en milieu.
Daarom hebben de provincie en de vergunninghouders een overeenkomst gesloten om hier de komende jaren, in aanloop naar de nieuwe ALM-studie, diepgaand onderzoek naar te doen.
Onderdeel van deze overeenkomst is dat, zo lang het onderzoek loopt, de vergunninghouders de stortplaatsen nog niet voor eeuwigdurende nazorg overdragen aan de provincie en dus zelf risicodragend blijven. Tegelijkertijd handhaaft de provincie de rekenrente op het bestaande niveau. Deze afspraak geldt voor een periode van maximaal 5 jaar. Zo lang het doelvermogen niet definitief is vastgesteld, lopen wij het risico dat het reeds in het nazorgfonds gestorte vermogen, samen met de voorzieningen die wij voor beide stortplaatsen aanhouden, ontoereikend is."                  

De inwerktreding van de Omgevingswet is opnieuw uitgesteld tot naar verwachting 1 januari 2023. Dit heeft te maken met het feit dat het Landelijke Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO) nog niet naar behoren functioneert. Door het telkens uitstellen van de inwerktredingsdatum lopen de implementatiekosten van de Omgevingswet op. Dit wordt inmiddels onderkend door het Rijk. Daarom worden door het Rijk voor de jaren 2022 tot en met 2025 extra financiële middelen aan gemeenten beschikbaar gesteld voor de invoering van de Omgevingswet. Deze middelen zullen wij inzetten om de te maken kosten voor ondermeer de ingevolge de Ondernemingswet verplicht op te stellen omgevingsvisie, het omgevingsplan, de aanpassing van werkprocessen en ondersteunende ICT voorzieningen en benodigde opleidingen te dekken. Op dit moment verwachten wij dat de door het Rijk beschikbaar te stellen middelen onvoldoende zullen zijn om de invoeringskosten van de Omgevingswet volledig te dekken. Wij zullen dit blijven monitoren en u hiervan op de hoogte houden.

In 2021 hebben we een voordeel gerealiseerd op het BUIG budget van bijna €8 mln. In de begroting 2023 is ook een voordeel geraamd voor 2023 en verdere jaren. We merken daarbij op, dat het voordeel dat wij op dit moment behalen op het BUIG-budget op langere termijn waarschijnlijk niet houdbaar is. In vergelijking met andere gemeenten hebben wij een groot voordeel op de BUIG, omdat we er de afgelopen jaren beter en eerder in slagen mensen naar werk te brengen. Nu het bestand kleiner is en onze zittende populatie een grotere afstand tot de arbeidsmarkt kent dan vergelijkbare gemeenten, is het realistisch te verwachten dat andere gemeenten een deel van dit voordeel zullen inlopen met een correctie op het macrobudget als gevolg. Daarnaast leert de ervaring dat parameters door de tijd heen worden bijgesteld en het gemeentelijk aandeel jaarlijks kan fluctueren. Dat kan voor- en nadeel opleveren. Daar wij een groot voordeel hebben, is de kans op negatieve bijstelling groter dan op positieve bijstelling.

Verschillende ontwikkelingen in de samenleving zorgen ervoor dat de vraag bij problemen op het gebied van armoede en schulden kan toenemen. Het afbouwen van de coronamaatregelen en de stijgende inflatie zal mensen raken waardoor een toenemende vraag naar onze dienstverlening op het gebied van armoede en schulden kan worden verwacht. Ook kan de toenemende instroom van statushouders zorgen voor een groter beroep op de gemeente. De afgelopen jaren hebben we tegelijkertijd gemerkt dat de instroom van inwoners die hulp nodig hebben lang niet altijd goed te voorspellen was. Deze mogelijke groei van vraag naar onze dienstverlening zorgt voor een financieel risico. Het financiële risico is ingeschat op 7,5% lastenstijging op de relevante budgetten in het programma armoede en schulden.

Sinds de vernietiging van het algemeen belangbesluit over de uitvoering van bewindvoering in eigen beheer in oktober 2021, heeft het gemeentelijk bewindvoerderskantoor geopereerd als een van de marktpartijen. In maart 2022 heeft de gemeenteraad een vernieuwd algemeen belangbesluit genomen dat ter toetsing voorligt in het hoger beroep dat de gemeente heeft ingesteld tegen het besluit van de Rechtbank. Dit hoger beroep dient in november 2022. Daarmee blijft het vooralsnog onzeker wat de financiële gevolgen gaan zijn van deze ontwikkelingen. Gezien deze onzekerheid blijft de risico inschatting hetzelfde als voorheen.

Het totale bedrag van de borg- en garantstellingen bedraagt naar verwachting op 1 januari 2023 € 55,4 miljoen. De gemeente is daarnaast achtervang voor de stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) en de stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Mochten deze fondsen tekorten krijgen dan zijn alle gemeenten verplicht om, voor hun aandeel, een renteloze lening te verstrekken aan het waarborgfonds. Met ingang van 1 januari 2011 draagt het Rijk de volledige achtervang voor de stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) voor alle nieuwe borgstellingen vanaf die datum.
Een specificatie van de verstrekte borg- en garantstellingen is opgenomen in de staat van gewaarborgde geldleningen in het bijlagenboek. De gemeente heeft geen specifieke voorzieningen getroffen voor bovenstaande borg- en garantstellingen.

Verbonden partijen zijn samenwerkingsverbanden (privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersonen) waarin de gemeente een bestuurlijk én financieel belang heeft. ’s-Hertogenbosch neemt alleen deel in een verbonden partij indien daarmee een publiek belang wordt gediend. Naast efficiency- en/of effectiviteitsvoordelen voor de gemeente en het gebruik maken van de kennis en expertise van derden, is het spreiden van risico vaak een belangrijke reden voor het aangaan van een verbonden partij. Deze verbonden partijen lopen echter wel (markt)risico’s bij het uitvoeren van hun activiteiten. Daarmee zijn er, zeker in het huidige onzekere economische klimaat, voor de gemeente risico’s verbonden aan deze participaties en aan de leningen die zijn verstrekt aan deze verbonden partijen.

Voor de jaren 2016 en 2017 is met de Belastingdienst afgestemd dat het behaalde resultaat met het uitgeven van reclameconcessies niet belast is met vennootschapsbelasting (Vpb). Inmiddels is het landelijke standpunt van de Belastingdienst dat deze inkomsten wel belast zouden moeten worden. Diverse gemeenten zijn procedures gestart bij de rechtbank. De uitkomst van deze procedures kan nog jaren op zich laten wachten. Hoewel wij er van overtuigd zijn dat wij voldoende argumenten hebben dat geen sprake is van Vpb-plicht, kan een rechter hier altijd anders over beslissen.

In deze begroting houden wij rekening met de prijsontwikkeling conform het Centraal Economisch Plan 2022 in de Maartraming van 9 maart 2022 van het CPB. Dit is overeenkomstig de bij de Actualisatie van de begroting 2022 door uw raad vastgestelde uitgangspunten voor de begroting 2023 (totale prijsontwikkeling begroting 2023 is 8%, inclusief energiestijging). Hiermee volgen we de gangbare lijn bij het opstellen van onze begroting. Wij onderkennen, dat de huidige hoge inflatie op onderdelen van de begroting tot een kostenoverschrijding kan leiden. Hier staat tegenover, dat wij aan de andere kant dan ook hogere inkomsten mogen verwachten. Denk hierbij in het bijzonder aan de compensatie die wij via het Gemeentefonds tegemoet mogen zien van het rijk. Voor zover lopende het begrotingsjaar er als gevolg van de inflatie onvermijdelijke budgetoverschrijdingen aan de orde zijn, brengen wij dat in beeld via de managementrapportages. Ook over eventuele extra inkomsten informeren wij u op de gebruikelijke wijze.

De fondsbeheerders - het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van Financiën - werken samen met de VNG aan een herijking van de verdeling van het gemeentefonds. De herijking is opgedeeld in twee onderdelen: 1) het ‘klassieke’ gemeentefonds (de overige onderdelen van het gemeentefonds) en 2) verdeelmodellen sociaal domein. De herijking heeft betrekking op een totaalbedrag van € 30 miljard. Invoering van de nieuwe verdeling is uitgesteld tot 2023 en het besluit tot doorvoering is aan het nieuw te vormen kabinet gelaten. Op basis van berekeningen over 2019 lijken we voordeelgemeente te zijn. Zonder definitief besluit over doorvoering én actualisering van de gegevens naar 2023 – het jaar van invoering – mogen we hier nog geen rekening mee houden.